- Mpox yeni bir hastalık mıdır?
Bu virüs, poxvirüs adı verilen bir virüs ailesinin bir parçasıdır. Bu aile içinde çiçek hastalığı da bulunur. Poxvirüsler, sivilce veya kabarcıklara benzeyen ağrılı bir döküntüye neden olurlar. Poxvirüs enfeksiyonu aynı zamanda sağlık sorunlarına ve nadiren ölüme yol açabilir.
Mpox ilk olarak 1958 yılında Danimarka’daki bir araştırma merkezinde maymunları hasta ettiğinde rapor edildi. Maymunlar kaynak olmasa da, hastalık “maymun çiçeği” olarak bilinmeye başlandı. Bilim insanları, virüsün kemirgenler tarafından taşındığına inanmaktadır.
İlk insan vakası 1970 yılında rapor edildi. 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri, evcil preri köpekleriyle ilişkilendirilen altı eyalette 47 vaka içeren bir salgın yaşadı.
- Dünyada devam eden salgının boyutu nedir?
Haziran ayında küresel olarak en çok etkilenen bölge, 567 enfeksiyon vakasıyla Afrika oldu ve onu Amerika (175 vaka), Doğu Akdeniz bölgesi hariç Avrupa (100 vaka), Batı Pasifik (81 vaka) ve Güneydoğu Asya (11 vaka) takip etti.
1 Ocak 2022’den 30 Haziran 2024’e kadar, Birleşmiş Milletler sağlık kuruluşuna 116 ülkeden tüm WHO bölgelerinde toplam 99,176 laboratuvar onaylı mpox vakası, 208 ölüm dahil olmak üzere rapor edildi. WHO; Afrika dışında, salgın küresel olarak düşük düzeyde yayılma seviyesinde devam ettiğini belirtti.
Haziran ayına ait veriler, 26 rapor veren ülkeden 16’sının Mayıs’a göre vaka sayısında artış gösterdiğini gösterdi. DR Kongo, Afrika’da en yüksek artışı yaşadı ve Haziran ayında 459’a kıyasla 543 vaka bildirdi (%62 artış), İspanya Avrupa’da en yüksek artışı gördü (Mayıs’taki 38’den Haziran’daki 54’e yükseldi), Kolombiya Amerika’da en yüksek artışı bildirdi (Mayıs’ta hiç yokken Haziran’da 11 vaka), ve Avustralya Batı Pasifik’te en yüksek artışı yaşadı (Mayıs’taki 33 vakadan Haziran’daki 64’e). Hiçbir ülke Güneydoğu Asya’da artış rapor etmedi.
- Hastalığın etkeni biliniyor mu?
Mpox virüsü, çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsüdür. Orta ve Batı Afrika’da iki farklı genetik alt tipi hastalık yapmaktadır. Batı Afrika alt tipi (Soy 2), Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipine (Soy 1) göre daha hafif seyirli bir hastalık yapmaktadır.
2022 yılında ülkemiz dahil Afrika dışındaki ülkeleri etkileyen salgında, daha hafif infeksiyon yaptığı görülen Soy 2 suşu etkili olmuştur. Ancak 2023’te Kongo’da başlayan ve hala devam eden salgında daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen Soy 1’in alt tipi olan 1b suşu etkili olmaktadır. Virüsün bu çeşidinin insanlar arasında daha kolay bulaş etkisi kazanmış olabileceği için endişe edilmektedir.
- Virus insana sadece maymunlardan mı bulaşmaktadır?
Mpox virüsü, “maymun çiçeği” olarak da bilinse de, aslında maymunlardan ziyade sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalıktır. Hastalığın adının “Mpox” olarak değiştirilmesinin nedeni, hayvan veya bölge isminin geçtiği hastalık adlarının ayrımcılığa yol açabileceği endişesidir.
Mpox virüsünün doğadaki rezervuarları ve doğal döngüsü tam olarak bilinmemektedir. Şu ana kadar doğal ortamdaki hayvanlardan iki kez izole edilebilmiştir. İlk olarak 1985 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin Ekvator bölgesinde Afrika sincabından izole edilmiştir. İkincisi ise 2012 yılında Fildişi Sahili’ndeki yağmur ormanlarında “mangabey” adlı bir maymun türüne ait ölü bir yavru primattan izole edilmiştir. Doğal rezervuar bu nedenle hala belirsizliğini korumaktadır.
- Virus insana nasıl bulaşır?
Virus insanlara, infekte hayvanlar, infekte insanlar veya virüsle kirlenmiş cansız maddeler (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşır. Virüs, sağlıklı kişilere ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar, çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) veya solunum sistemi aracılığıyla girer. Zoonotik bulaşma, infekte hayvandan insanlara ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve vücut sıvılarıyla veya etiyle temas, lezyonlara doğrudan temas veya tüm bunlarla kirlenmiş cansız materyalden dolaylı olarak gerçekleşebilir.
Virüsün insandan insana bulaşması, infekte insanın vücut sıvılarına, cilt lezyonlarına doğrudan temasla veya yine bunlarla kirlenmiş cansız maddelerle temasla, cilt ve mukozalar yoluyla gerçekleşir.
Uzmanlar, el sıkışma gibi rastgele temasın virüsün yayılmasını oldukça olasısız kıldığını belirtiyor. Bilim insanları, havadan damlacıklar aracılığıyla yayılabilir olup olmadığını araştırıyor, ancak bunun nadir olduğuna inanıyorlar.
- Çiçek hastalığı ve Suçiçeği gibi hastalıklar ile benzer bir hastalık mıdır?
Bu hastalıkların hepsi döküntülere yol açabilse de, hepsi ayrı hastalıklardır. Mpox virüsü, çiçek hastalığına yol açan virüse yakından ilişkilidir; ancak mpox daha hafif seyreder ve daha az ölümcüldür. Mpox enfeksiyonunu çiçek hastalığından ayıran bir özellik, boyun, koltuk altı veya kasık bölgesinde gelişebilen şişmiş lenf düğümleridir ve vücudun her iki tarafında veya sadece bir tarafında görülebilir. 1980’den bu yana, yaygın aşılama ve hastalık kontrol çabaları sayesinde çiçek hastalığı tamamen yok edilmiştir. Bilinen son doğal vaka 1977’de Somali’de görüldü.
- Belirti ve bulguları nelerdir?
Mpox semptomları virüse maruz kaldıktan 3 ila 17 gün sonra başlayabilir. Maruz kaldığınız zaman ile belirtilerin görüldüğü zaman arasındaki süreye kuluçka dönemi denir.
Mpox semptomları 2 ila 4 hafta sürer ve şu belirtilerle kendini gösterir:
- Ateş
- Deri döküntüsü
- Şişmiş lenf düğümleri
- Baş ağrısı
- Kas ağrıları ve sırt ağrıları
- Üşüme
- Yorgunluk
- Ateşiniz çıkmaya başladıktan yaklaşık 1 ila 4 gün sonra deri döküntüsü başlar
MPox döküntüsü genellikle önce yüzde, ellerde veya ayaklarda görülür ve daha sonra vücudun diğer bölgelerine yayılır. Ancak 2022’de başlayan salgınla bağlantılı vakalarda döküntü genellikle genital bölgede, ağızda veya boğazda başlamıştır. MPox döküntüsü birçok aşamadan geçer. Düz noktalar kabarcıklara dönüşür. Daha sonra kabarcıklar iltihapla dolar, kabuk bağlar ve 2 ila 4 haftalık bir süre içinde dökülür. Belirtileriniz varken yani belirtileriniz başladıktan sonra döküntüleriniz ve kabuklarınız iyileşene kadar maymun çiçeği hastalığını yayabilirsiniz.
- Belirtisiz Mpox olabilir mi?
Asemptomatik (belirtisiz) Mpox olguları nadir görülse de, hastalığın genellikle semptomatik seyrettiği bilinmektedir. Enfekte kişilerde belirtilerin ortaya çıkması, bu kişilerin fark edilmesini ve izolasyona alınmasını sağlar. Ancak, Mpox’un toplumda COVID-19 veya belirtisizken bulaşan diğer enfeksiyonlar kadar yayılması beklenmemektedir. Kongo’da etkili suşun daha hızlı yayılması ise endişeye sebep olmaktadır.
- Mpox ile temas etmiş kişiler ne kadar süre takip edilmelidir?
Mpox hastalığına maruz kalmış kişiler, son temasın ardından 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından takip edilmelidir.
- Nasıl Tanı Konur?
Mpox hastalığının tanısını koymak için öncelikle akla gelmesi önemlidir. Belirtileri gösteren kişilerin son bir ay içinde riskli bölgelere seyahat edip etmedikleri veya benzer belirtileri olan kişilerle yakın temasları olup olmadığı sorgulanmalıdır. Mpox hastalığından şüphelenildiğinde, lezyonlardan uygun şekilde elde edilmiş ve gerekli güvenlik önlemleri alınarak paketlenmiş örneklerin ilgili laboratuvara gönderilmesi gereklidir. Bu test rutin laboratuvarlarda yapılamaz, ancak gerekli malzemenin ve personelin olduğu biyogüvenlik düzeyi 2 laboratuvarlarda gerçekleştirilebilir. Günümüzde tanı, polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile virüse ait DNA’nın örneklerde gösterilmesine dayanmaktadır.
Mpox hastalığının tanısını kan örneklerinden koymak zordur, çünkü virüs kanda çok kısa süre kalır ve PCR ile saptamak genellikle mümkün değildir. Antijen ve antikor testleri de daha önce uygulanan çiçek aşısı gibi nedenlerle her zaman doğru sonuç vermez.
- Mpox Hastalığı Ölümcül Müdür?
Mpox hastalığı genellikle 2-4 hafta içinde kendiliğinden iyileşir. Ancak bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde ve küçük çocuklarda ağır hastalık görülebilir. Genel olarak, hastalanan kişilerin %1-6’sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere, maalesef hayatını kaybetmektedir. Orta Afrika alt tipinde (Soy 1) öldürücülük oranı %11’e kadar çıkabilir. Kongo’da şu anda devam eden bu suşa bağlı salgında ölüm oranı %5 civarındadır. 2022 salgınında ise ölüm oranı oldukça düşük olup <%1 olarak bildirilmiştir.
- Mpox Hastalığı Tedavisi ve Aşısı Mevcut mu?
Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), mpox’u içeren virüs ailesi olan poxvirüsleri için iki aşıyı onaylamıştır:
Jynneos: Bu aşı, virüsle yüksek risk altında olan 18 yaş ve üstü kişilerde acil kullanım için yetkilendirilmiştir. Jynneos ayrıca 18 yaş altındaki kişilerde FDA’nın “genişletilmiş erişim” kuralları kapsamında kullanılabilir, bu da bilgilendirilmiş onam ve diğer kriterleri içerir.
ACAM2000: Bu aşı, yüksek risk altındaki kişilerde çiçek hastalığına karşı kullanım için onaylanmıştır. FDA, “genişletilmiş erişim” kuralları altında mpox’a karşı da kullanılabilir hale getirmiştir.
Her iki aşı da çiçek hastalığı veya mpox içermez. İkisi de insanlarda hastalığa neden olmayan ilgili bir virüsten üretilmiştir. Her ikisi de bağışıklık sistemini enfeksiyonla savaşmak için antikor üretmeye teşvik eder.
Her iki aşının da yan etkileri arasında ağrı, şişlik, ateş ve döküntü bulunabilir.
- Mpox Pandemiye Yol Açabilir mi?
Mpox hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması, nadiren belirtisiz enfeksiyon yapması, yakın ve uzun süreli temasla bulaşması, bir DNA virüsü olduğundan daha az mutasyon geçirmesi ve kolay değişime uğramaması (COVID-19’daki gibi yeni varyantların çıkmaması) gibi faktörler göz önünde bulundurulduğunda, COVID-19 gibi bir pandemiye yol açması beklenmemektedir. Ancak, devam eden 2023 salgınında tüm grupların etkilenmesi, daha hızlı yayılım olması ve daha yüksek oranda ölüm görülmesi nedeniyle kaygılar artmıştır. Yine de, solunum yoluyla bulaşan bir virüs olmadığı için COVID-19 benzeri büyük bir salgın yapması beklenmemektedir.
- Türkiye’de Mpox Olgusu Saptandı mı?
2022 yılında tüm dünyayı etkileyen Mpox salgını sırasında Türkiye’de de olgular saptanmış, bu olguların takibi Sağlık Bakanlığı tarafından yapılmıştır. Ancak, toplam olgu sayıları açıklanmamıştır. Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) verilerine göre, Türkiye’de 12 olgu tanımlanmıştır.
Kongo’da ortaya çıkıp komşu ülkelere yayılan ve dün acil durum ilan edilen Mpox salgınıyla bağlantılı olarak, Afrika dışı ülkelerde, dolayısıyla Türkiye’de şu ana kadar tanımlanmış bir olgu bulunmamaktadır.
- Peki Mpox’tan Nasıl Korunulur?
Mpox hastalığından korunmak için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
Hasta Kişilerin Tanımlanması ve İzolasyonu: Mpox hastalarının erken tanımlanması ve izole edilmesi, hastalığın yayılmasını önlemek için kritik öneme sahiptir.
Surveyans ve Temaslı Takibi: Hastaların temaslılarının belirlenmesi ve izlenmesi, hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olur.
Kişisel Koruyucu Ekipman Kullanımı: Mpox hastalarıyla veya onların eşyalarıyla temas edecek sağlık çalışanları ve ev halkı, eldiven ve maske gibi uygun kişisel koruyucu ekipmanları kullanmalıdır.
Risk Gruplarının Aşılanması: Davranışsal veya mesleki risk taşıyan grupların aşılanması, hastalığın yayılmasını önler.
Riskli Temasların Aşılanması: Mpox hastalarıyla riskli teması olan kişilerin aşılanması gereklidir.
Diğer Temaslıların İzlenmesi: Hastalarla temas eden diğer kişilerin izlenmesi, hastalığın yayılmasını kontrol altına alır.
Gerekli İlaç ve Aşıların Sağlanması: Mpox hastalığına karşı gerekli ilaç ve aşıların temin edilmesi önemlidir.
Toplumun Bilgilendirilmesi: Sağlık otoriteleri tarafından toplumun doğru bir şekilde bilgilendirilmesi, hastalığın kontrol altına alınmasına katkı sağlar.
