Kolesterol Yüksekliği (Hiperlipidemi)

Kolesterol nedir?

Kolesterol, kan dolaşımında ve vücuttaki tüm hücrelerde bulunan bir yağ çeşididir. Vücut ihtiyaç duyduğu tüm kolesterolü kendisi üretir. Ancak doymuş yağlar, trans yağlar ve besinlerden aldığınız kolesterol kanınızdaki kolesterol düzeyini yükseltebilir. Bu durum kalp hastalığı riskini artırır.

Trigliserid nedir? 

Trigliserid yağın doğada bulunduğu şeklidir. Beslenmeyle alınan fazla miktardaki yağın vücutta depolanmasını ve kan içinde taşınmasını sağlar. Kolesterol gibi hem vücutta yapılır hem de besinlerle alınır. Trigliserid düzeyi yüksek olanlarda kalp hastalığı riski artmaktadır.

Kolesterol Türleri Nelerdir? 

Vücutta tek tür kolesterol olmasına karşın, bu kolesterolün farklı yollarla ve farklı moleküllerle taşınması sonucu kolesterol molekülleri birbirinden farklı görevler üstlenirler. Bu ayrıma göre vücutta ayrı görevleri olan iki kolesterol türü vardır: LDL ve HDL.

• HDL (iyi huylu) kolesterol
• LDL (kötü huylu) kolesterol

Total kolesterol, kolesterol ve trigliserid değerlerinin toplamıdır ve sağlıklı bir insanda değeri 180 mg/dl’den az olmalıdır.

Kanda trigliserid ve LDL (kötü huylu) kolesterolün yüksek olmasına hiperlipidemi denir. 

Normal Kolesterol Değerleri Nedir?

Total kolesterol, LDL kolesterol, HDL kolesterol ve trigliserid düzeyleri için önerilen değerler:
 

Düzey	Total kolesterol	LDL kolesterol	HDL kolesterol*	Trigliserid
Normal	<200 mg/dl	<130 mg/dl	Erkeklerde >40 mg/dl Kadınlarda >50 mg/dl	<150 mg/dl
Sınırda yüksek	200-240 mg/dl	130-159 mg/dl		150-199 mg/dl
Yüksek	>240 mg/dl	160 mg/dl	>60 mg/dl	>200-499 mg/dl
Çok yüksek				>500 mg/dl

*HDL kolesterol düşüklüğü için erkek ve kadınlarda farklı değerler vardır. Kadınlarda 50 mg/dl, erkeklerde 40 mg/dl’nin altında olması durumunda HDL kolesterol düşüklüğünden bahsedilmektedir.

Kolesterolümüz Neden Yükselir?

Kolesterol yüksekliğinin (hiperlipidemi) sebebini her zaman bilmek mümkün değildir. Bazı insanların karaciğeri çok fazla kolesterol üretir. Bu durum sıklıkla ailesel faktörlerden kaynaklanır. Bu insanlar beslenmelerini ne kadar düzenleseler de kolesterol seviyelerinde olumlu bir değişiklik gözlenmez. Başka faktörler de yüksek kolesterole ve kalp hastalıklarına yol açabilir. Örneğin beslenme tarzındaki yanlışlıklar, şişmanlık gibi faktörler kolesterolün yükselmesine sebep olabilir. Sigara içmek iyi kolesterol olarak da bilinen HDL kolesterol seviyesini düşürür.

Vücudun belli miktarda kolesterole ihtiyacı vardır ve bu karaciğerde üretilir. Ancak yediğimiz besinler vücudumuza fazladan kolesterol girmesine neden olur. İçeriğinde doymuş yağ bulunan yiyecekler (örneğin tereyağı, kırmızı et, tam yağlı süt, yumurta) fazla kolesterol içerir. Bu yiyecekleri çok tükettiğimizde, kanımızdaki kolesterol miktarı artar ve zamanla ciddi kalp hastalıklarına yol açabilir.

Kolesterol Ölçümü Ne Sıklıkla Yapılmalıdır?

20 yaş üstü insanların en az 5 yılda bir kolesterol değerlerine baktırmaları önerilmektedir.

Kolesterol Yüksekliği ve Kalp Damar Hastalıkları

LDL (kötü) kolesterol kanda yüksek olduğu zaman, kalbi ve beyni besleyen damarların iç yüzüne yapışarak plaklar oluşturur. Kolesterol dışındaki bazı maddelerin de eklenmesiyle bu plaklar büyür ve bunlar üzerinde oluşan çatlaklarda gelişen pıhtılar damarları tıkar. Bu plakların damarda oluşumuna, damarları daraltmasına ve tıkamasına halk arasında “damar sertliği” denmektedir. Damar sertliğinin diğer bilimsel ifadesi ise “aterosklerozdur. Damar tıkanıklığı kalp damarlarında oluşmuşsa kalp krizine, beyin damarlarında oluşmuşsa felce (inmeye) neden olur. 

Yüksek kolesterol sinsidir, hiçbir belirti vermez, kanda ölçülmelidir. Özellikle anne, baba veya kardeşlerinde erken yaşta kalp hastalığı olduğu bilinen kişiler ve şeker hastaları mutlaka kolesterol düzeylerini ölçtürmeli ve gereken önlemleri almalıdır.

Kolesterol Yüksekliği (Hiperlipidemi) Nasıl Tedavi Edilir?

Kolesterol yüksekliği (Hiperlipidemi) tedavisinde genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, diyet ve ilaç kullanımı birlikte yapılır. Yaşam tarzı değişiklikleri ve diyete rağmen kan yağlarında hedeflenen değerlere ulaşılamadığında, ilaç tedavisi gerekir.

Kolesterolü düşürmek için birkaç çeşit ilaç kullanılmaktadır. Doktorunuz sizin için en uygun ve yeterli tedavi seçeneğini belirleyecektir. Doktorunuzun tedavinizle ilgili tavsiyelerini aksatmadan uygulamanız ve ilaca bağlı olan ya da olmayan herhangi bir yan etki oluştuğunda, bu durumdan doktorunuzu haberdar etmeniz, tedavinizin başarılı olmasıyla doğrudan ilgilidir.

Kolesterol Yüksekliğinde Beslenme Nasıl Olmalı

Sağlıklı beslenerek, kilo vererek ve yeterli düzeyde fiziksel aktivite yaparak kolesterolünüzü düşürebilirsiniz. Diyetteki doymuş yağlar ve kolesterol kan kolesterol düzeyini artırırlar.

Faydalı Yağlar: Tekli ve çoklu doymamış yağlar Kötü (LDL) kolesterol düzeyini düşürmeyeKalp hastalığı ve felç riskini azaltmayaVücudun ihtiyaç duyduğu ama üretemediği temel yağları sağlamaya yardımcı olurlar.Bu yağları sağladıkları faydalardan dolayı sınırsız tüketmemeniz gerektiğini unutmamalısınız. Başlıca kaynaklar: Ayçiçeği yağı, mısır özü yağı, zeytin yağıSomon ve sardalya gibi yağlı balıklarCeviz, keten tohumu gibi kuruyemiş ve tohumlar

Zararlı Yağlar: Doymuş yağlar Kötü (LDL) kolesterol düzeyinin artmasınaİyi (HDL) kolesterol düzeyinin düşmesineKalp hastalığı ve felç riskinin artmasına neden olabilirler. Başlıca kaynaklar: Koyun ve sığır etiTereyağıTam yağlı peynir ve süt

Trans yağlar Kötü (LDL) kolesterol düzeyinin artmasınaİyi (HDL) kolesterol düzeyinin düşmesineKalp hastalığı, felç ve tip 2 diyabet riskinin artmasına neden olabilirler. Başlıca kaynaklar: Hidrojenize yağ içeren bisküvi, kek, çikolata gibi hazır ürünler ile fast food yiyeceklerMargarinKızartılmış yiyecekler

Sağlıklı bir diyette:

• Günlük toplam kalorinin %30’u yağlardan alınmalıdır.
• Bu miktar erkekler için günde 55-70 gr, kadınlar için 50-60 gr yağ alınması demektir.
• Doymuş, çoklu doymamış ve tekli doymamış yağlar eşit oranda bulunmalıdır. 

Kolesterol düzeyini kontrol altına almak ve kalp sağlığını korumak için bazı öneriler:

Etler:

• Etlerdeki görünen yağlar pişirilmeden önce ayrılmalı, sakatat tüketimi azaltılmalıdır.
• Sosis, salam, sucuk gibi işlenmiş et ürünleri doymuş yağları fazla içerdiğinden az tüketilmelidir.
• Tavuk, hindi ve balık eti; koyun ve sığır etine tercih edilmeli. Kızartma yerine ızgara, haşlama, buğulama gibi pişirme şekilleri kullanılmalıdır.
• Balık eti kalp sağlığı açısından en yararlı ettir. Ancak balık yağını ilaç olarak almanız doktorunuz tarafından tedavi olarak verilmemişse önerilmez. Karides ve kabuklu deniz hayvanları kolesterolden zengindir.

Posalı besinler:

• Tahıl, sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır. Bu besinler yağdan fakir, vitamin ve posadan zengindirler.
• Eriyebilen posanın kolesterolü düşürdüğü çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir. Yulaf, çavdar, fasulye, bezelye, pirinç kabuğu, turunçgiller, çilek eriyebilen posadan zengindir.
• Kepek, havuç, turp, lahana, karnabahar, meyve kabukları ise erimeyen posa içerirler, bu tür posanın kolesterol üzerine etkisi yoktur, ancak bağırsakların normal çalışmasını sağlar.

Süt ve süt ürünleri:

• Tam yağlı sütten hazırlanmış süt ürünleri yerine az yağlı veya yağsız sütten hazırlananlar tercih edilmelidir.
• Ülkemizde sık tüketilen tam yağlı beyaz peynir ve kaşar peynirde doymuş yağ oranı yüksektir. Az yağlı peynir ve yoğurtlar tercih edilmelidir.
• Pasta, krema, dondurma çoğunlukla doymuş yağlar ve yumurta sarısı içerdiğinden az tüketilmelidir.

Yumurta:

• Haftada 3 veya 4’ten fazla yumurta yenmemelidir.
• Yumurta sarısı kolesterolden zengindir. Yumurta beyazı protein içerdiğinden daha çok tüketilebilir