Ezilme, sıkışma anlamına gelen ‘Crush’ kelimesi göçük altında kalma, araba kazaları, ezilme, uzun süre hareketsiz gibi travmatik durumlar sonucunda oluşan karmaşık bir tıbbi tablodur. Bu durumda çizgili kaslar hasar gördüğü için birçok doku ve organ etkilenir. Bu nedenle semptomlar etkilenen organa veya sisteme göre farklılık gösterebilir. Sağlıklı bir kas hücresinde bulunan potasyum, bazı sıvı ve proteinler ezilme, göçük altında kalma gibi travmatik durumlarda meydana gelen hasar sonucunda kas dokusundan dolaşıma geçer ve birçok organ/dokuda (kalp ve böbrek başta olmak üzere) hasara sebep olur. Başta kalp ve böbrek etkilenir. Ani potasyum yükselmesi sonucunda ciddi ritim bozukluğu ve böbrek yetmezliği görülebilir. Bununla birlikte şok, idrar miktarında azalma, tansiyon düşüklüğü, solunum ve kalp yetmezliği gibi semptomlara sık rastlanılır.
Depremlerde göçük altında kalan bireylerin yaklaşık %2-5’inde Crush Sendromu görülür ve en az yarısında akut böbrek yetmezliği gelişir. Bu hastalara çok hızlı ve profesyonel müdahale edilmelidir. Genel tıbbi muayene yapılmalı ve hasta da gözle görülür bir bulgu olmasa da mutlaka hekim kontrolünden geçmelidir. Aksi takdir de hayati risk olabilir.
Göçük altında hızlı ve yoğun serum başlamanın önemi
Crush sendromunu önlemek için bilinçli ve hızlı müdahale edilmelidir. Depremzedeye ulaşıldığında göçük altındaysa dahi hızlıca uygun şartlar sağlanmalı ve hemen serum başlanmalıdır. Ardından böbrek yetmezliği, elektrolit bozukluğu, kas hasarları, bölgesel hasar risklerinin azaltılması veya önlenmesi için yaralıya en geç 12 saat içinde hastanede müdahale edilmelidir.
Unutulmalıdır ki; amaç hiçbir zaman sadece enkazdan çıkarmak değildir! Riskleri en aza indirmek ve yaralanın hızla normal yaşamına adapte olmasını sağlamak gerekir.Depremzedeye ilk ulaşıldığı an hemen damar yolu açılıp serum (izotonik sodyum klorür) başlanmalıdır. Depremin şartlarına, bireyin kilosunu ve yaşına, fizik muayene bulgularına, enkaz altında kalma süresine, hava sıcaklığına ve idrar miktarına göre serum sıvısı ayarlanır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken iki şey vardır. Birincisi depremzedeye bol bol su içirilmemelidir. İkincisi yaralıya ulaşıldığında hastaneye nakli gerçekleşene kadar ve tedavi sürecinde potasyumdan zengin (sebze-meyve suyu, kuru meyve, yağlı tohumlar, tam tahıllar, mercimek/ezogelin/domates/tarhana çorbası, koyu çay/kahve, işlenmiş gıdalar ve konserve yiyecekler gibi) besinler verilmemelidir. Sınırlı miktarda (en fazla 100 ml) et/tavuk/hindi verilebilir.
Crush Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Yaralılar hastaneye geldikten sonra tüm branşlar tarafından detaylıca değerlendirilip ilaç tedavisi başlanır. Enfeksiyon yönünden önlemler alınır ve gereklilik durumuna göre (kompartman sendromu varlığı gibi) cerrahi müdahale edilir. Böbrek yetmezliği geliştiyse, tedavilere yanıt alınamıyorsa ve idrar çıkışı yetersiz ise diyaliz (genellikle hemodiyaliz) uygulanır. Diyaliz ihtiyacı çoğu zaman geçici olsa da bazı depremzedelerin ömür boyu diyalize girmeleri gerekebilir. Bu nedenle potasyumdan kısıtlı bir beslenme planı ve böbrek yetmezliğine uygun bir tedavi protokolü uygulanır.
Kompartman Sendromu nedir?
Göçük altında kalan bireylerde bölgesel ödem ve kanama varsa “kompartman sendromu” olarak adlandırılan kası saran kılıfta (fasya) sıkışma olmuş olabilir. Bu durum kas hücrelerinin yıkımına bağlı olarak yine Crush Sendromu’na neden olur. Çünkü basınç artar ve kas hasarı gerçekleşir.
Çizgili kasın erimesi veya iskelet kası hücrelerinin harabiyeti anlamına gelen ‘Rabdomiyoliz’ çizgili kasların hasara uğraması, ardından hücre içi elemanların kan dolaşımına geçerek klinik ve laboratuvar bulguların ortaya çıkması ile anlaşılır. Rabdomiyolizin gelişiminde; kas baskı altında kalır ve hücre zarı geçirgenliği bozulur. Bunun sonucunda kas içinde yoğun miktarda bulunan potasyum, miyoglobin, kreatinin gibi maddeler hücre dışına süzülürken sodyum, klorür, su ve kalsiyum hücre içine girer ve ödem oluşur. Çizgili kaslar esneme yeteneği oldukça düşük olan fasya adı verilen yapıların içinde olduğundan, kas ödemi geliştiği zaman kompartman denilen bu bölgelerdeki basınç artar. Buna bağlı olarak da kasta iskemi meydana gelir. Hem dolaşım bozulur böbrek yeterince kanlanamaz hem de dolaşıma geçen toksik maddeler böbreklere hasar verir ve böbrek fonksiyonları aniden zarar görebilir.
